Een beperkte houdbaarheidsdatum voor het Belgisch pensioenakkoord

Auteur: mr. S.H.W.A. (Stefan) Bemelmans, werkzaam als adviseur grensarbeid. Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel. De pensioenstelsels van Belgi&euml; en Nederland staan sinds geruime tijd volop in de belangstelling van de media en de samenleving. Op 22 december 2022 heeft de Tweede Kamer het wetsvoorstel Wet toekomst pensioenen (Wtp) na een uitvoerige parlementaire behandeling aangenomen.(1) De Wtp omvat een groot deel van de afspraken die zijn opgenomen in het pensioenakkoord van 5 juni 2019 en nader zijn uitgewerkt in de hoofdlijnennotitie uitwerking pensioenakkoord die op 22 juni 2020 naar de Tweede Kamer werd gestuurd.(2) De Wtp heeft uitsluitend betrekking tot de collectief aanvullende pensioenen (ofwel de tweede pensioenpijler). Enfin, in de onderhavige bijdrage wordt stilgestaan bij de pensioenhervormingsplannen van de Belgische federale regering. Onderhavige bijdrage vormt een vervolg op de bijdragen die in de decembereditie van 2020 en de januari editie van 2022 in dit Vakblad zijn verschenen.(3) In deze bijdragen is namelijk reeds ingegaan op de pensioenhervormingsplannen van de federale regering De Croo. Geconcludeerd werd dat de in het regeerakkoord(4) opgenomen pensioengerelateerde beleidsinitiatieven en de reeds doorgevoerde hervormingen grotendeels tegenmoet komen aan de op internationaal en nationaal niveau geconstateerde tekortkomingen van het Belgisch pensioensysteem. Deze bijdrage geeft een overzicht van de stand van zaken omtrent de Belgische pensioenhervormingsplannen. Daarbij wordt in bijzonder aandacht besteed aan het op 19 juli 2022 gesloten pensioenakkoord. Zoals zal blijken is een half jaar later nog altijd volop discussie over de (hoge) pensioenfactuur behorende bij de (voorgestelde) pensioenhervormingsplannen. Ook in Belgi&euml; blijkt het hervormen van het pensioenstelsel geen sinecure te zijn. Pensioenakkoord van 19 juli 2022; het Belgisch pensioenstelsel staat in de steigers In de eerste maanden na de totstandkoming van de federale regering heeft minister van Pensioenen Karine Lalieux (SP) diverse hervormingen betreffende de wettelijke pensioenvoorzieningen (oftewel de eerste pensioenpijler) doorgevoerd. In bijzonder dient te worden gewezen op het verhogen van de minimumpensioenen richting de &euro; 1.500 netto per maand in 2024 in het kader van een volledige loopbaan, de herwaardering van het loonbaanplafond en het afschaffen van de correctieco&euml;ffici&euml;nt voor de pensioenberekening van het zelfstandigenpensioen. Na intensieve onderhandelingen tussen de zeven partijen van de Vivaldi-coalitie(5) is het uiteindelijk gelukt om op 19 juli 2022 tot een akkoord te komen (hierna: het pensioenakkoord). Met dit pensioenakkoord wordt beoogd om mensen langer aan de slag te houden, de ongelijkheden bij vrouwen te verminderen en werk te belonen in de berekening van het pensioen.(6) In dit kader dient in het bijzonder gewezen te worden op afspraken die zijn gemaakt met betrekking tot het invoeren van een tewerkstellingsvoorwaarde voor de toegang tot het minimumpensioen en het herinvoeren van de pensioenbonus. Op het moment van schrijven zijn de pensioenhervormingsplannen zoals opgenomen in het pensioenakkoord nog niet uitgewerkt in wetgeving, waardoor de exacte uitwerking nog niet bekend is. In de onderstaande subparagrafen worden deze aspecten achtereenvolgens nader uitgewerkt. Tewerkstellingsvoorwaarde minimumpensioen Als uitgangspunt geldt dat het pensioenbedrag waarop een betrokkene recht heeft op jaarbasis wordt berekend en afhankelijk is van de loopbaanduur (met een maximum van 45 loopbaanjaren(7), het tijdens deze loopbaan verdiende loon en de gezinsstatus van de gepensioneerde werknemer. Indien het pensioenbedrag lager ligt dan een bepaald minimum, dan zou de desbetreffende betrokkene recht kunnen hebben op een gewaarborgd minimumpensioen.(8) De hoogte van het gewaarborgd minimumpensioen zal de komende jaren geleidelijk worden verhoogd richting de &euro; 1.500 netto per maand voor een volledige loopbaan.(9) (10) Om aanspraak te kunnen maken op een gewaarborgd minimumpensioen dient voldaan te zijn aan een aantal toekenningsvoorwaarden. Ten aanzien van de geldende toekenningsvoorwaarden dient een onderscheid te worden gemaakt tussen een minimumpensioen voor een voltijdse tewerkstelling en een minimumpensioen voor een deeltijdse tewerkstelling. Voor beide tewerkstellingen geldt dat de loopbaan van een werknemer ten minste 2/3 (oftewel 30 jaar) van een volledige loopbaan bedraagt. In hoeverre een loopbaanjaar al dan niet in aanmerking kan worden genomen wordt aan de hand van een &lsquo;streng&rsquo; dan wel een &lsquo;soepel&rsquo; criterium beoordeeld. Het strenge criterium geldt voor voltijdse werknemers en houdt in dat enkel loopbaanjaren die minstens 208 dagen tellen in aanmerking genomen mogen worden. Daarentegen is op deeltijdse werknemers het soepele criterium van toepassing. Het soepele criterium houdt in dat enkel loopbaanjaren die minstens 156 dagen tellen als loopbaanjaar in aanmerking genomen worden. Uit de afspraken die zijn gemaakt in het pensioenakkoord volgen stengere voorwaarden om in aanmerking te kunnen komen voor een gewaarborgd minimumpensioen. Voor pensioenen die per 1 januari 2024 in zullen gaan, zal een bijkomende toekenningsvoorwaarde van effectieve tewerkstelling worden toegevoegd aan de reeds existerende toekenningsvoorwaarden. De bijkomende toekenningsvoorwaarde zal echter enkel gelden voor degenen die op het moment dat de hervorming ingaat (1 januari 2024) 53 jaar en jonger zijn. Voor degenen die op 1 januari 2024 tussen 54 en 60 jaar oud zijn komt er een overgangsperiode waarbij de eisen voor het effectieve aantal gewerkte jaren lager zullen liggen. De bijkomende toekenningsvoorwaarde komt neer op het navolgende. Voor voltijdse werknemers, waarop het strenge criterium van toepassing is, zal als bijkomende toekenningsvoorwaarde gaan gelden dat minstens twintig jaar 250 dagen wordt gewerkt. Tegelijkertijd zal voor deeltijdse werknemers, waarop het soepele criterium van toepassing is, als bijkomende toekenningsvoorwaarde gaan gelden dat minstens twintig jaar 156 dagen wordt gewerkt. De facto betekent dit dat iemand toegang heeft na zestien jaar voltijds werk in het kader van het streng criterium en tien jaar voltijds werk in het kader van het soepel criterium. Herinvoering pensioenbonus Een tweede noemenswaardige afspraak die voortvloeit uit het pensioenakkoord betreft het invoeren van de nieuwe pensioenbonus. De achterliggende doelstelling van de pensioenbonus is om werknemers, zelfstandigen en ambtenaren te stimuleren langer door te werken. Deze doelstelling past dan ook bij het reeds eerder ingezette pad om (oudere) werknemers zo lang als mogelijk aan het werk te houden. De pensioenbonus bewerkstelligt dat werkenden die langer doorwerken meer pensioen opbouwen. Als hoofdregel geldt namelijk dat de werknemers, zelfstandigen en ambtenaren vanaf het moment dat zij voldoen aan de regels voor het vervroegd pensioen een pensioenbonus opbouwen. Personen die op wettelijke pensioenleeftijd niet aan de voorwaarden van het vervroegd pensioen voldoen, zullen eveneens de bonus kunnen genieten. Naar verwachting zal de hoogte van de pensioenbonus neerkomen op &euro; 300 tot &euro; 500 extra netto-pensioen per gewerkt jaar. Hierbij geldt dat de pensioenbonus bovenop het bedrag van het gewaarborgd minimumpensioen komt. Let wel, de pensioenbonus wordt toegekend voor maximaal drie gewerkte jaren. De pensioenbonus is overigens een oude bekende. Belgi&euml; kende namelijk reeds een pensioenbonus van 2006 tot 2015. Deze &lsquo;oorspronkelijke&rsquo; pensioenbonus werd door de federale regering Verhofstadt II via het Generatiepact ge&iuml;ntroduceerd.(11) Na het doorvoeren van een aantal wijzigingen is uiteindelijk besloten om de regeling omtrent de pensioenbonus met ingang van 1 januari 2015 af te schaffen.(12) Een van de redenen voor de afschaffing was omdat uit onderzoek zou zijn gebleken dat de pensioenbonus op zich de mensen er niet toe aanzet langer te werken.(13) Het is dan ook opvallend dat de huidige federale regering ervoor kiest de pensioenbonus opnieuw te introduceren. Het is niet alles goud dat blinkt; de pensioenfactuur De ambitie van de federale regering was dat de pensioenhervormingen, zoals deze zijn opgenomen in het pensioenakkoord, niet tot hogere uitgaven zouden gaan leiden. Deze ambitie lijkt echter niet te zijn gehaald blijkens de berekeningen van het Belgisch Federaal Planbureau. Het Kenniscentrum Pensioenen van het Federaal Planbureau heeft de pensioenmaatregelingen van het pensioenakkoord namelijk doorgerekend. Het rapport met de resultaten van deze doorrekeningen is op 18 november 2022 gepubliceerd.(14) De met ingang van 1 januari 2024 geldende bijkomende toekenningsvoorwaarde met betrekking tot het gewaarborgd minimumpensioen zal naar verwachting vanaf 2026 leiden tot een besparing van 0,4 miljoen euro. Deze besparing zal gedurende de navolgende jaren steeds verder toenemen tot 25,2 miljoen euro in 2040. Uitgedrukt als percentage van het bruto binnenlands product (bbp) bedraagt dit zowel in 2040 als in 2070 0,0%. Ingevolge het Federaal Planbureau zal deze maatregel op lange termijn dientengevolge nauwelijks impact hebben op de budgettaire kosten van de vergrijzing. Daarentegen zal de invoering van de pensioenbonus op de lange termijn wel de budgettaire kosten van de vergrijzing laten stijgen. In 2070 zal deze stijging tussen 0,1 en 0,3 procentpunt van het bbp bedragen. Ingevolge deze berekeningen zorgt met name de invoering van de pensioenbonus derhalve tot hogere uitgaven.(15) De pensioenhervorming is met andere woorden dan ook niet budgetneutraal. Het gevolg hiervan is dat Belgi&euml; geen aanspraak kan maken op de 5,9 miljard euro die voor Belgi&euml; is gereserveerd in het herstelfonds dat de Europese Unie ten gevolge van de coronapandemie heeft opgesteld. Om hierop aanspraak te kunnen maken heeft de Europese Commissie namelijk als voorwaarde gesteld dat de pensioenhervormingen budgetneutraal dienen te zijn. Tweede pensioenpijler aan haar lot overgelaten In tegenstelling tot in Nederland hebben de pensioenhervormingen zoals deze zijn opgenomen in het pensioenakkoord betrekking tot de wettelijke pensioenvoorzieningen uit de eerste pensioenpijler. De collectief aanvullende pensioenen uit de tweede pensioenpijler zijn tot op heden nog niet onderhavig geweest aan noemenswaardige hervormingen. Dit is opmerkelijk, aangezien de federale regering in haar regeerakkoord heeft vermeld dat zij ook aandacht wenst te besteden aan deze pensioenen. Zo zou er een aanvullend pensioenplan moeten komen dat minimaal een bijdrage van 3% van het brutoloon van de werknemer zou komen te omvatten. In de door adviesbureau Mercer gepubliceerde Global Pension Index van 2022 wordt dan ook opnieuw aanbevolen dat Belgi&euml; een minimumniveau van verplichte bijdragen aan collectief aanvullende pensioenen zou moeten introduceren.(16) Dit zou, gelet op de op 15 november 2022 door het de Belgische Autoriteit voor Financi&euml;le Diensten en Markten (FSMA) gepubliceerde kerngegevens over het aanvullend pensioen, geen overbodige luxe zijn.(17) Uit deze cijfers volgt namelijk dat er op 1 januari 2022 ruim vier miljoen mensen een collectief aanvullend pensioen opbouwden, wat overeenstemt met circa 83 procent van de beroepsbevolking. Zoals blijkt uit de onderstaande figuur bedraagt de gemiddeld verworven reserve van mensen in de leeftijdscategorie 55 tot 64-jarigen slechts &euro; 58.635. De mensen van deze leeftijdscategorie ontvangen dus een maandelijkse rente van gemiddeld slechts &euro; 155. Het behoeft geen betoog dat, zeker in deze dure tijden, dit slechts een druppel op een gloeiende plaat is. De mediaanreserve voor 55-64-jarigen bedraagt zelfs slechts &euro; 10.012. Verworven reserve: gemiddelde en mediaan per leeftijdscategorie | Bron: FSMA 15 november 2022 Een financieel fit pensioen In navolging van de bijdrage in de decemberuitgave van 2020 en de januari editie van 2021 in dit Vakblad, zijn in deze bijdrage opnieuw de belangrijkste ontwikkelingen betreffende het Belgische pensioenhervormingstraject van het afgelopen jaar aan bod gekomen. Inmiddels is door middel van het pensioenakkoord van 19 juli 2022 gedeeltelijk vormgegeven aan de tweede fase van het pensioenhervormingstraject waarnaar werd verwezen in de bijdrage van de januari editie van 2021. Na intensieve onderhandelingen heeft de federale regering afspraken kunnen maken omtrent de tewerkstellingsvoorwaarde inzake het gewaarborgd minimumpensioen en de herinvoering van de pensioenbonus. Al met al kan er, zeker in vergelijking met de Nederlandse pensioenhervormingen, tot op heden nog niet gesproken worden over zeer ingrijpende pensioenhervormingen. Zorgelijk is dat minister van Pensioenen Karine Lalieux (SP) de collectief aanvullende pensioenen uit de tweede pensioenpijler blijkbaar uit het oog is verloren. Uit het voorgaande kan namelijk geconcludeerd worden dat hier namelijk nog veel winst valt te behalen. Daarnaast zal de komende periode moeten uitwijzen in hoeverre het pensioenakkoord in zijn huidige vorm gehandhaafd kan worden. Gelet op de financi&euml;le impact van de afspraken die hierin zijn opgenomen, kan de houdbaarheidsdatum van het pensioenakkoord zomaar korter zijn dan verwacht. Noten 1 Kamerstukken II 2021/22, 36 036, nr. 2. 2 Kamerstukken II 2018/19, 32 043, nr. 457 respectievelijk Kamerstukken II 2019/20, 32 043, nr. 519. Voor een actueel en volledig overzicht van de offici&euml;le parlementaire publicaties inzake de toekomst van het Nederlandse pensioenstelsel wordt verwezen naar https://www.eerstekamer.nl/kamerstukdossier/toekomst_pensioenstelsel. 3 S.H.W.A. Bemelmans, &lsquo;Het pensioenbeleid van de nieuwe Belgische federale regering&rsquo;, Vakblad Grensoverschrijdend Werken 2020/35; S.H.W.A. Bemelmans, &lsquo;Belgische pensioenhervormingsplannen laten heilig huis wankelen&rsquo;, Vakblad Grensoverschrijdend Werken 2022/44. 4 A. De Croo & P. Magnette, &lsquo;Regeerakkoord. Voor een welvarend, solidair en duurzaam Belgi&euml;&rsquo;, Brussel 30 september 2020; te raadplegen via https://www.belgium.be/sites/default/files/Regeerakkoord_2020.pdf. 5 Voor deze naam is gekozen omdat hiermee een verwijzing wordt gemaakt naar componist Vivaldi van &lsquo;De vier jaargetijden&rsquo; waarbij geldt dat elk seizoen voor een kleur uit de coalitie staat. Het blauw van de liberalen is de winter, het groen van de ecologisten is de lente, de rode socialisten zijn de zomer en het oranje van christendemocraten is de kleur van de herfst. De federale regering wordt namelijk gevormd door zeven politieke partijen &ndash; christendemocraten, groenen, liberalen en socialisten. 6 FOD Kanselarij van de Eerste Minister, &lsquo;Pensioenen: akkoord over 3 maatregelen die werk ondersteunen en ongelijkheden verminderen&rsquo;, 20 juli 2022; te raadplegen via https://lalieux.belgium.be/nl/pensioenen-akkoord-over-3-maatregelen-die-werk-ondersteunen-en-ongelijkheden-verminderen. 7 Van een volledige loopbaan is sprake indien iemands loopbaan 14.040 voltijdse dagequivalenten telt (14.040 = 45 jaren x 312 dagen). 8 Ingevoerd door de wet van 8 augustus 1980 betreffende budgettaire voorstellen 1979-1980 (BS 15 augustus 1980) en uitgevoerd door KB 22 september 1980 tot uitvoering van de artikelen 152, 153 en 155 van de wet van 8 augustus 1980 betreffende de budgettaire voorstellen 1979-1980 (BS 27 september 1980). 9 Bij een onvolledige loopbaan wordt het bedrag pro rata verminderd. 10 Zie nader BS 31 december 2020. 11 Wet van 23 december 2005 betreffende het generatiepact (BS 30 december 2005). 12 Programmawet van 19 december 2014 (BS 29 december 2014). 13 Belgische kamer van volksvertegenwoordigers 2014/15, 0672, nr. 014, p. 4. 14 Federaal Planbureau, Pensioenakkoord juli 2022. Doorrekening pensioenmaatregelingen, Brussel: Oktober 2022; te raadplegen via https://www.plan.be/publications/publication-2303-nl-pensioenakkoord_juli_2022_doorrekening_van_pensioenmaatregelen_rapport_op_vraag_van_de_kern_van_ministers. 15 Federaal Planbureau, Pensioenakkoord juli 2022. Doorrekening pensioenmaatregelingen, Brussel: Oktober 2022, p. 2 en 3. 16 Mercer CFA Institute Global Pension Index, Melbourne: Mercer 2022, p. 45. Zie nader https://www.mercer.com/content/dam/mercer/attachments/private/gpi/gl-2022-global-pension-index-full-report.pdf. 17 Te raadplegen via https://www.fsma.be/nl/news/de-tweede-pensioenpijler-beeld-overzicht-2022.