Bepaling van de woonplaats van natuurlijke personen: inzichten van de Belastingdienst

Auteur: Sep Breukers, junior consultant tax bij BOXX expat solutions (sep@boxx-expat.com) De vaststelling van de woon- of vestigingsplaats is doorslaggevend voor de manier waarop een natuurlijk persoon of lichaam in de Nederlandse belastingheffing wordt betrokken. Recent heeft het Ministerie van Financi&euml;n(1) naar aanleiding van een verzoek in het kader van de wet openbaarheid van bestuur (WOB) een aantal interne documenten vrijgegeven, waarin inzicht wordt gegeven in het beleid ten aanzien van het vaststellen van de fiscale woonplaats bij natuurlijke personen en lichamen. In dit artikel richten wij ons geheel op de inzichten ten aanzien van natuurlijke personen. Uitgangspunt woonplaatsbepaling De beantwoording van de vraag waar een natuurlijk persoon woonachtig is, is niet altijd eenduidig en kan tot discussies met de Belastingdienst leiden. De belangen voor de Belastingdienst kunnen hierbij substantieel zijn. Een natuurlijk persoon die woonachtig is in Nederland is immers belastingplichtig in Nederland over zijn wereldinkomen. Wanneer deze persoon niet in Nederland woonachtig is, is deze slechts belastingplichtig over het inkomen uit Nederlandse bronnen. Het uitgangspunt voor de bepaling van de fiscale woonplaats van natuurlijke personen is als zodanig vastgelegd in artikel 4, eerste lid AWR. Waar iemand woont dient naar de omstandigheden te worden beoordeeld. De wetgever heeft er hierbij bewust voor gekozen om een open norm te hanteren. Een lange reeks van rechtspraak heeft ervoor gezorgd dat er nadere invulling is gegeven aan die open norm. De Hoge Raad heeft duidelijk gesteld dat het bij de bepaling van de fiscale woonplaats dient te gaan om een kwalitatieve beoordeling van deze omstandigheden en feiten, waarbij hoofdzakelijk moet worden vastgesteld of een persoon een duurzame band van persoonlijke aard heeft met Nederland. Het arrest van de Hoge Raad van 12 april 2013(2) leert ons dat het hierbij niet noodzakelijk is dat ook het middelpunt van het maatschappelijke leven van deze persoon zich in Nederland bevindt. Het is mogelijk dat de persoon een even sterke, of zelfs een sterkere, band heeft met een ander land. Daarnaast geeft de Hoge Raad in dit arrest aan dat het in uitzonderlijke gevallen mogelijk is dat een persoon over een dubbele woonplaats onder artikel 4 lid 1 AWR beschikt. Uit de jurisprudentie van de Hoge Raad die betrekking heeft op artikel 4 lid 1 AWR blijkt dat een veelvoud aan feiten en omstandigheden kan contribueren aan de bepaling of een dergelijke duurzame band met Nederland aanwezig is. Voorbeelden hiervan zijn: de verblijfplaats van het gezin; de aanwezigheid van sociale banden; de aanwezigheid van beroepsmatige bindingen; lidmaatschappen van verenigingen; Er bestaat hierbij geen rangorde en relevante omstandigheden mogen niet worden gerubriceerd of gecompenseerd. Indien een sterke juridische binding bijvoorbeeld ontbreekt, is compensatie door een sterke economische binding niet geoorloofd om alsnog een woonplaats in Nederland aan te tonen.(3) Belastingverdrag en woonplaatsbepaling In het geval er een belastingverdrag is gesloten, voorzien de meeste belastingverdragen in een oplossing middels een tie-breaker rule. Deze bewerkstelligt dat voor verdragsdoeleinden een persoon slechts inwoner is van &eacute;&eacute;n van de staten. Ten aanzien van de invloed van belastingverdragen benadrukt de Belastingdienst dat in het geval er geen verdrag is tussen Nederland en de andere staat er zowel geen beperking in de heffing over het wereldinkomen is, als geen beperking in de heffing ingeval van buitenlandse belastingplicht. In dit geval hoeft de inspecteur slechts artikel 4 AWR toe te passen. Daarbij kan het Besluit voorkoming dubbele belasting 2001 overigens wel van toepassing zijn voor de heffingsomvang van inkomensbestanddelen. Om een inzicht te geven in de overwegingen die de rechtbank maakt in de bepaling en weging van feiten en omstandigheden volgt onderstaand een voorbeeld: In een arrest van de Rechtbank Zeeland-West Brabant(4)as in geschil of een persoon inwoner van Nederland dan wel de VS was. Belanghebbende was een wetenschapper die voor een periode van 2 jaar naar de VS vertrok om daar aan een universiteit te werken. Gedurende deze periode hield belanghebbende zijn woning in Nederland aan en tevens werd deze woning niet door anderen bewoond. Hij stond gedurende de hele periode ingeschreven in de BRP. Belanghebbende bezocht Nederland tweemaal per jaar en huurde een appartement in de VS, waar hij ook verzekerd was voor ziektekosten. Zijn bank- en spaarrekeningen behield hij in Nederland. Tevens had belanghebbende &eacute;&eacute;n bankrekening in de VS. De rechtbank oordeelde in deze zaak dat belanghebbende inwoner van Nederland was gebleven in de zin van artikel 4 AWR. Doorslaggevend was hierin het feit dat hij zijn woning in Nederland had aangehouden en dat zijn arbeidscontract met de Amerikaanse universiteit, evenals zijn visum, slechts tijdelijk was. De intentie dat belanghebbende voor langere tijd in de VS wilde verblijven werd hierbij minder belangrijk geacht. Inzichten uit de vrijgegeven documenten De vraag rijst hoe de Belastingdienst de woonplaats van een natuurlijke persoon in de praktijk bepaalt. De recent vrijgegeven documenten geven hierin een aantal inzichten. Hoewel er in beginsel geen rangorde bestaat in de aard van omstandigheden en feiten, leren de vrijgegeven documenten ons dat de Belastingdienst veel waarde hecht aan een duurzame woongelegenheid en de verblijfplaats van het gezin van desbetreffende persoon. De inspecteur maakt onderscheid tussen formele en materi&euml;le omstandigheden. De materi&euml;le omstandigheden hebben hierbij voorrang boven de formele omstandigheden zoals nationaliteit en inschrijving in de BRP. Daarnaast geeft de Belastingdienst aan dat &eacute;&eacute;n enkel feit op zichzelf niet doorslaggevend is. Het feit dat iemand een duurzaam tehuis heeft is een sterke indicatie van de woonplaats, maar een afweging van de overige feiten en omstandigheden is nog steeds noodzakelijk. Buitenlandse feiten en omstandigheden hoeven door de inspecteur niet in aanmerking te worden genomen omdat enkel de binding met Nederland van belang is voor de inspecteur. Tevens wordt in de vrijgegeven documenten benadrukt dat een inspecteur zich in zijn conclusie moet laten leiden door feiten. Dit vloeit onder meer voort uit het criterium dat er naar omstandigheden beoordeeld dient te worden, maar niet in de laatste plaats speelt hierbij een rol dat het veelal aan de inspecteur is om ten aanzien van de bewijslast van de woonplaats aannemelijk te maken waar iemands woonplaats is gelegen. Wanneer een inspecteur een persoon als binnenlands belastingplichtige kwalificeert, is het in eerste instantie aan de inspecteur om de gronden waarop zijn oordeel gebaseerd is aannemelijk te maken. Om hierin de inspecteur te ondersteunen is een handreiking feitenonderzoek beschikbaar waarin onder andere bevindingen van collega inspecteurs verwerkt zijn. Daarnaast kan de inspecteur de openbare community woon- en vestigingsplaats benaderen met daarin onder andere behandelde casussen en zijn er checklijsten die door de inspecteur kunnen worden gebruikt om tot een standpunt te komen, of om een ingenomen standpunt te verdedigen. De geopenbaarde documenten bevatten bijvoorbeeld de checklist met woonplaatsbepalende omstandigheden die de inspecteur een kapstok biedt voor het vergaren van relevante informatie. Formele aspecten In de bepaling van de woonplaats dienen ook formele aspecten in aanmerking te worden genomen. Hierin wordt in de openbare documenten met name de focus gelegd op artikel 47 AWR. In beginsel schrijft artikel 47 AWR voor dat een natuurlijk persoon gegevens en inlichtingen die van belang kunnen zijn voor de belastingheffingaan aan de inspecteur dient te verstrekken. Uit onder meer het arrest van de Hoge Raad van 18 april 2003(5) blijkt dat deze verplichting geacht wordt te bestaan indien de inspecteur redelijkerwijs kan verwachten dat de gevraagde gegevens en inlichtingen van belang zouden kunnen zijn. De inspecteur mag daarbij vragen stellen over de objectieve belastingplicht, ook als binnenlandse belastingplicht nog niet vaststaat. Een pleitbaar standpunt dat een belanghebbende geen Nederlandse belastingplicht heeft of voor toepassing van het verdrag inwoner is van de andere staat, ontslaat belanghebbende niet van verplichtingen ex artikel 47 AWR. Tips voor de praktijk Leg feiten vast die een bepaald standpunt kunnen verdedigen of vaststellen; Houd rekening met de verschillende belastingverdragen die Nederland heeft gesloten, bepalingen kunnen per verdrag verschillen; Informeer cli&euml;nten goed over de formele aspecten en verplichtingen die kunnen volgen uit de vaststelling van hun woonplaats; Raadpleeg bij twijfel ook de vrijgegeven documenten bij het bepalen van de woonplaats van een natuurlijk persoon, of leg de casus op voorhand voor aan de inspecteur. Noten 1 Wij verwijzen hierbij naar de brief inclusief bijlagen van het ministerie van Financi&euml;n naar aanleiding van het WOB-verzoek welke te raadplegen is op https://www.rijksoverheid.nl/documenten/wob-verzoeken/2018/12/20/besluit-op-wob-verzoek-over-vaststelling-fiscale-woonplaats 2 Hoge Raad 12 april 2013 BNB 2013/123 3 HR 21 januari 2011, nr. 10/00563, BNB 2011/98 4 Rb. Zeeland-West Brabant, 26-10-2017, nr. 16/2478, NTFR 2018/136 5 HR 18 april 2003, nr. 38122 BNB 2003/268