Automatische loonindexatie: een heet hangijzer in België en Nederland

Auteur: mr. Stephanie Nijs, werkzaam als advocaat arbeidsrecht bij Peeters Euregio Law & Tax (s.nijs@euregio.law) U zult het ongetwijfeld ook gemerkt hebben: het leven is de afgelopen tijd fors duurder geworden. Deze inflatie heeft een enorme impact op de lonen en bijgevolg ook op de loonkosten voor de werkgevers. In tegenstelling tot bijvoorbeeld Nederland, kent Belgi&euml; namelijk een automatische indexatie van de lonen. Met de recente torenhoge inflatiecijfers wordt dit systeem weer in twijfel getrokken. In Nederland flakkert intussen echter de discussie op over een algemene herinvoering van de automatische loonindexatie. Het Belgische systeem van automatische loonindexatie Belgi&euml; is &eacute;&eacute;n van de weinige landen die het systeem van de automatische loonindexatie hanteert. Dit betekent dat de lonen automatisch worden verhoogd wanneer de prijzen van producten en diensten stijgen die vaak gekocht/gebruikt worden door gezinnen. Deze stijging wordt vastgesteld op basis van de gezondheidsindex. De gezondheidsindex vormt een afgeleide van de consumptieprijsindex, waar een aantal producten die schadelijk worden geacht voor de gezondheid zijn uitgehaald. Hoe de indexatie in de praktijk toegepast wordt, hangt af van het mechanisme dat gekozen werd in het paritair comit&eacute; waaronder de werkgever valt. Er bestaan twee grote groepen van systemen: Indexatie met een vast percentage: De indexatie gebeurt op het moment dat het glijdend gemiddelde van de gezondheidsindex een vooraf bepaalde waarde, de zogenaamde spilindex, overschrijdt. Deze spilindex maakt sprongen van 2% en dus worden de lonen steeds aangepast met een vast percentage van 2%. Dit systeem is van toepassing op ongeveer 40% van de werknemers uit de private sector. Een periodieke indexatie: Voor ongeveer 60% van de werknemers in de private sector gebeurt de indexatie op vaste tijdstippen: maandelijks, tweemaandelijks, driemaandelijks, viermaandelijks, halfjaarlijks of jaarlijks. Dit laatste komt het vaakst voor. Het bevoegd paritair comit&eacute; zal ook telkens bepalen op welke werknemers de indexatie van toepassing is. Zo kan men bijvoorbeeld beslissen om werknemers die niet binnen de functieclassificatie van de sector vallen, uit te sluiten van indexatie. Daarnaast kan men de werkgever toelaten om reeds toegekende verhogingen te verrekenen met de opgelegde indexaties. Daarom is het voor de werkgevers belangrijk om na te gaan wat in hun sector de precieze modaliteiten van de indexatie zijn. Het voordeel van zo&rsquo;n systeem is duidelijk: de lonen van de werknemers zullen steeds verhoogd worden wanneer de levensduurte stijgt. Op deze manier wordt de koopkracht in stand gehouden. Ook is men van oordeel dat dit zorgt voor gelijkheid omdat in dit systeem alle lonen worden ge&iuml;ndexeerd, ook in sectoren waar de vakbonden wat minder sterk staan. Hier staat natuurlijk wel tegenover dat de loonkosten voor de werkgevers al snel kunnen oplopen. Het logische gevolg hiervan is dat de werkgevers deze stijging van de loonkosten zullen doorrekenen aan hun afnemers. Dit leidt mogelijks tot een vicieuze cirkel, waarbij hogere lonen leiden tot hogere consumptieprijzen, hetgeen op zijn beurt weer leidt tot een indexatie van de lonen, enz. Daarnaast zou dit leiden tot het verlies van jobs en een vermindering van de competitiviteit van Belgi&euml;. Het Nederlandse systeem van loonindexatie Het systeem van automatische loonindexatie werd in Nederland afgeschaft in de jaren tachtig omdat men de loonevolutie in de hand wilde houden en op die manier de werkgelegenheid wilde verhogen. Omwille van de torenhoge inflatie, pleit de Nederlandse vakbond FNV er nu voor om de loonindexatie opnieuw voor iedereen in Nederland in te voeren. In Nederland zijn er namelijk momenteel geen wettelijke regels over het indexeren van de lonen van de werknemers. In de collectieve arbeidsovereenkomst (cao), het arbeidsvoorwaardenreglement of de individuele arbeidsovereenkomst van een werknemer kunnen vanzelfsprekend wel afspraken staan over indexatie. Aangezien ook de kosten voor levensonderhoud elk jaar wat stijgen, kiezen de meeste werkgevers er wel voor om jaarlijks de lonen te indexeren. Indien zij dit niet zouden doen, zouden zij namelijk telkens wat minder aantrekkelijker worden ten opzichte van andere werkgevers. Gelet op de krapte op de arbeidsmarkt, willen werkgevers dit natuurlijk vermijden. Conclusie: is het systeem van automatische loonindexatie onhoudbaar? Alhoewel het Belgische systeem van automatische indexatie van de lonen op basis van de inflatie inderdaad vrij uniek is, wordt tijdens loononderhandelingen in andere landen meestal ook (informeel) rekening gehouden met het (verwachte) inflatiepercentage. Als we naar de lange termijn kijken, zien we bijgevolg dat de lonen met het inflatiepercentage meestijgen in alle landen. In Belgi&euml; gebeurt dit doorgaans wat sneller, gelet op de automatische indexatie. Wanneer we kijken naar de landen die in het verleden de automatische indexatie hebben afgeschaft, blijkt duidelijk dat deze afschaffing geen wondermiddel is. Andere factoren, zoals bijvoorbeeld het economische beleid van een regering, hebben een veel belangrijker effect op de competitiviteit en werkgelegenheidsgraad van een land. De strijd om de herinvoering of afschaffing van een automatische loonindexatie lijkt dus vooral een symbolische waarde te hebben.