Arbeidsongeschiktheid en achtereenvolgend werken in twee landen

Auteur: Heike Xhonneux, adviseur bij het grensinfopunt Euregio rijn-maas-noord en bij Gerth + Xhonneux Juristen Op sociaal gebied worden binnen Europa regels geco&ouml;rdineerd, maar ze worden niet geharmoniseerd. Door de bestaande verschillen in wetgeving kunnen mensen qua verzekering tussen wal en schip geraken. In onderstaand artikel wordt ingegaan op dergelijke situaties, met name wat betreft het achtereenvolgens werken in meerdere landen in relatie tot arbeidsongeschiktheid. Bij het Grensinfopunt komen dagelijks enkele mensen met vragen over de gevolgen van het werken in het buurland. Vaak is dat informatief en voordat men aan de werkzaamheden begint, zodat men goed beslagen ten ijs komt. Het advies is dan ook altijd om vooraf informatie in te winnen, zodat men weet wat er op iemand af kan komen. Soms komt het echter ook voor dat mensen in een vervelende situatie terecht komen waar ze niks aan kunnen doen. Binnen Europa proberen we de regels zo goed mogelijk te co&ouml;rdineren, zodat mensen niet dubbel verzekerd zijn, maar ook niet onverzekerd raken. Nu kunnen we dat laatste niet altijd vermijden, zo is de problematiek rond bijvoorbeeld de Duitse Mini-job ook in dit vakblad reeds diverse keren aan bod gekomen. Maar daar wil ik het in dit artikel verder niet over hebben. Deze keer gaat het niet over het feit dat iemand niet verzekerd is, maar over een andere problematiek. Het gaat over het achtereenvolgens werken in meerdere landen en arbeidsongeschiktheid. In deze situatie spelen diverse zaken een rol. We hebben het probleem dat in de verschillende landen de wachttijd voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering een verschillende duur hebben. In het praktijkvoorbeeld dat ik hier wil bespreken gaat het om een arbeidsverleden van achtereenvolgens Nederland en Duitsland. Echter ook in combinatie met Belgi&euml; kunnen zich vergelijkbare problemen voordoen. In Nederland bedraagt de standaard wachttijd 104 weken (2 jaar) en in Duitsland bedraagt de standaard wachttijd 78 weken (1,5 jaar), het verschil is dus 26 weken (een half jaar). Dit is een problematiek die reeds bekend is en ook al verschillende keren is aangekaart (ook in dit vakblad). Bij de persoon die bij ons kwam was dit probleem echter gelukkig goed opgelost en uiteindelijk werd voor hem een WIA uitkering aangevraagd en ook toegekend. Hij werd voor 80-100% arbeidsongeschikt beoordeeld en aan hem werd zodoende een WIA uitkering in de vorm van een WGA (Werkhervatting Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten) toegekend. Hij was echter op het moment van zijn eerste ziektedag niet in Nederland maar in Duitsland verzekerd. Dit betekent dat hij op basis van nationaal recht geen recht op een WIA uitkering zou kunnen krijgen, Nederland heeft immers een risicostelsel. In de EGVO 883/2004 is echter geregeld dat als iemand in een ander EU verzekerd is op het moment dat hij ziek wordt, het recht op de WIA uitkering moet worden berekend alsof het een opbouwverzekering is. Namelijk naar rato van de verzekerde jaren die deze persoon in Nederland verzekerd was, in vergelijking met de verzekeringstijdvakken in alle EU staten. In dit geval betrof dat dus Nederland en Duitsland. Dit is de zogenaamde pro rata uitkering van de WIA. De man waar het om gaat had 19 jaar in Nederland en daarna 20 jaar in Duitsland gewerkt, in totaal dus 39 jaar. Hij had, op het moment dat hij ziek werd, een goed inkomen van &euro; 4.600 bruto per maand. Zoals gezegd werd hem een WGA uitkering toegekend met ingang van 2 juli 2018. Bij een volledige WGA uitkering zou dit betekenen dat hij in de eerste twee maanden een uitkering zou krijgen ter hoogte van 75% van het maximumdagloon (gezien zijn inkomen) en daarna ter hoogte van 70% van het maximum dagloon. Dit zou voor de eerste twee maanden (75% van &euro; 4.598,38) &euro; 3.448,79 bruto per maand zijn geweest en daarna (70% van &euro; 4.598,38) van &euro; 3.218,87 bruto per maand. Maar omdat hij laatst buitenlands verzekerd was, werd hem slechts een gedeeltelijke pro rata uitkering toegekend van voor de eerste twee maanden 19/39 van &euro; 3.448,79 zijnde &euro; 1.680,18 en daarna van &euro; 1.568,17. Dit is dus een behoorlijk verschil! Omdat hij echter ook in Duitsland had gewerkt, heeft het UWV inmiddels een aanvraag naar de Duitse Rentenversicherung (DRV) gestuurd, met het verzoek ook daar het recht op een arbeidsongeschiktheidsuitkering te beoordelen. In oktober 2018 kwam de beschikking van de DRV. Hieruit bleek dat meneer geen recht zou hebben op een uitkering vanuit Duitsland. In de toelichting viel te lezen dat men van mening was dat meneer nog gedurende meer dan 6 uur per dag werkzaamheden zou kunnen verrichten en daarom was de voorwaarde om in aanmerking te komen voor een Duitse uitkering niet vervuld. Tevens wordt in beslissing gemeld dat hij wel ziek is, maar dat men hem dus in staat acht om gedurende minstens 6 uur per dag werkzaamheden te verrichten. Dit hoeven dus duidelijk niet zijn eigen werkzaamheden te zijn. Verder merkt de DRV op dat indien hij geen geschikt werk kan vinden dit een arbeidsmarktprobleem is en dat daarvoor dan dus een werkloosheidsuitkering zou moeten worden aangevraagd. Hij wordt verwezen naar de Agentur f&uuml;r Arbeit. Meneer is van deze afwijzing behoorlijk geschrokken en weet zich geen raad. Hij heeft contact gehad met de verschillende instanties en komt uiteindelijk terecht bij het Grensinfopunt. Omdat hij in Nederland woont, kan men natuurlijk eerst kijken of hij aanspraak zou kunnen maken op een uitkering op basis van de toeslagenwet (dit zou voor mensen die niet in Nederland wonen al geen optie kunnen zijn). Dit had het UWV echter al beoordeeld. Met zijn WGA uitkering en het kleine inkomen dat zijn vrouw nog verdient, komen ze niet onder het voor hun geldende minimum uit. Dit klinkt alsof er dus niets aan de hand is, maar men moet toch een vergelijking maken met wat iemand eerst had en wat nu overblijft. Hij had eerst een inkomen van &euro; 4.600 bruto en als hij een volledige WIA had ontvangen zou dat uiteindelijk na 2 maanden &euro; 3.218,87 bruto aan uitkering hebben betekend. In zijn geval krijgt hij echter slechts een inkomen van &euro; 1.568,17 bruto! Dat is een behoorlijk inkomensverlies. De hypotheeklasten kunnen daardoor niet meer worden voldaan, omdat de financiering afgestemd is op de eerdere inkomsten. Inbouw WW in WIA Zoals gezegd heeft de DRV in de beslissing aangegeven dat meneer zijn inkomensverlies zou moeten compenseren middels het aanvragen van een WW uitkering. Echter, in de Europese Regelgeving (zoals die op dit moment geldt) is verankerd dat een WW uitkering moet worden aangevraagd in het land waar de betrokkene woont. Er bestaat een uitzondering als in het andere land nog een dienstverband zou bestaan, maar dat was in dit geval be&euml;indigd. Meneer kan dus geen WW uitkering in Duitsland aanvragen, maar moet dit in Nederland doen. En dan hebben we het volgende probleem. Op het moment dat in Nederland aan iemand een WIA uitkering wordt toegekend, wordt de WW geacht daarin te zijn opgenomen. Dus ook bij een geringere arbeidsongeschiktheid (tussen 35% en 80%) wordt de volledige WIA (WGA) toegekend en heeft men geen recht op een WW. De WW rechten worden gedurende de looptijd wel opgebruikt. Voor een persoon die alleen in Nederland heeft gewerkt (of als laatste in Nederland verzekerd was) zal dat geen problemen opleveren, daar de hoogte van de WW op dezelfde manier wordt berekend als de WIA uitkering. Behoudens dus de proratering. Als iemand in Duitsland werkt maar in Nederland woont en vervolgens werkloos wordt, dan heeft hij recht op de WW alsof al die tijdvakken Nederlandse tijdvakken zijn geweest. In het geval van de persoon waar het hier om gaat zou zijn uitkering dus respectievelijk &euro; 3.448,79 voor de eerste twee maanden en &euro; 3.218,87 voor de maanden daarna zijn geweest. Nu valt hij, doordat hij als laatste in Duitsland werkzaam is geweest, terug op minder dan de helft van deze uitkering. Ook kan hij in Nederland (in elk geval voor de tijd dat hij recht zou hebben gehad op een WW, zijnde twee jaar) geen aanvraag voor een WW uitkering indienen, omdat het wettelijk zo geregeld is dat er geen aanspraak kan bestaan op een WW uitkering als iemand recht heeft op een WIA (WGA) uitkering. Inmiddels is overigens bij het UWV een herkeuring aangevraagd en is reeds aangegeven dat meneer in aanmerking zal komen voor een IVA uitkering, omdat zijn gezondheidstoestand is verslechterd en herstel niet valt te verwachten. Wat kunnen we doen? Deze problematiek krijgen we steeds vaker bij de Grensinfopunten binnen. Met name de verschillende beoordelingen van de arbeidsongeschiktheid is voor de mensen onbegrijpelijk en leidt, zoals uit het voorbeeld blijkt, tot persoonlijke problemen. Ik wil hier wel even benadrukken dat er ook heel veel gevallen zijn waarbij het wel goed gaat en er uit alle betrokken landen uitkeringen worden toegekend. In dit geval kunnen we op verschillende manieren alsnog proberen de instanties te laten bewegen. De DRV neemt de beslissing betreffende de arbeidsongeschiktheid vaak enkel en alleen op basis van de stukken die met de aanvraag door het UWV worden toegestuurd. In het beschreven geval is in elk geval geen eigen onderzoek uitgevoerd en meneer is ook niet opgeroepen voor een beoordeling bij de DRV (Medizinischer Dienst). Het kan dus nog een optie zijn om een bezwaar- en beroepsprocedure in te gaan en zo de mogelijkheid te openen alsnog een goede beoordeling met mogelijk een andere conclusie te bereiken. (Daar zou men mogelijk ook een beroep kunnen doen op Europese regels, omdat meneer als inwoner van Nederland geen beroep kan doen op de Duitse arbeidslosenuitkering.) Een andere optie is het aanvragen van een WW uitkering in Nederland. Deze zal, zoals hierboven uiteengezet, leiden tot een afwijzing. Echter ook daar zou men vervolgens bezwaar en beroep tegen kunnen indienen, met als doel de nadelige gevolgen voor een grensarbeider zichtbaar te maken en ook hier met een beroep op de Europese regelingen aangeven dat de nationale wetgeving de burger die gebruik maakt van zijn recht op vrij verkeer onevenredig treft. In dit specifieke geval speelt ook nog mee dat er door het UWV op een later moment is vastgesteld dat de gezondheid verder achteruit is gegaan en dat er zo goed als zeker een IVA zal worden toegekend (de definitieve beslissing is er nog niet). We hebben meneer in elk geval geadviseerd dan ook een herkeuring in Duitsland aan te vragen (zgn. Verschlimmerungsantrag). Dat laatste is ook al gebeurd. Probleem bij dit alles is dat het hier gaat om personen die ziek zijn en dus, naast het feit dat ze problemen hebben met het krijgen van een uitkering, ook nog zitten met de zorgen om hun gezondheid. Dat ze dan mogelijk niet de middelen en energie hebben om de vaak langdurige bezwaar en beroepsprocedures te doorlopen is begrijpelijk. Conclusie Binnen Europa worden op sociaal gebied de regels geco&ouml;rdineerd maar niet geharmoniseerd. Dus hoewel we proberen de regels zo goed mogelijk te laten aansluiten en er voor te zorgen dat de mensen qua verzekering zo min mogelijk tussen wal en schip geraken, kunnen we niet vermijden dat door de grote verschillen in de wetgeving hiaten ontstaan. De betrokkenen zelf weten dan niet wat verder te doen en dan is het heel belangrijk dat ze steun kunnen krijgen. Een manier om hier wat aan te doen is jurisprudentie uitlokken, maar er zijn ook nog andere opties. We kunnen er voor pleiten dat de wetgevers beter toetsen wat voor gevolgen de nationale wetgeving heeft voor de mobiele werknemers en werkgevers binnen de Unie (gelukkig is dat inmiddels ook al opgepakt door het instituut ITEM van de Universiteit Maastricht). Mogelijk kan ook op het niveau van de bevoegde instanties nog uitgebreider en intensiever worden samengewerkt, zeker in situaties waarbij een individu de dupe wordt van een dergelijke regeling. Een amendement dat lidstaten in dergelijke situaties verplicht zijn om samen te werken en overleg te voeren om een oplossing trachten te realiseren, zou voor deze situaties zeer wenselijk zijn.